Ben Kokkeler neemt na acht jaar afscheid van Avans als lector Digitalisering en Veiligheid. Binnen zijn lectoraat heeft hij grote maatschappelijke vraagstukken over de rol van data en techniek in het veiligheidsdomein onderzocht. Maar bovenal hield hij zich bezig met de mens áchter de techniek, die wil bijdragen aan maatschappelijke verantwoordelijkheid en veiligheid. Zijn pleidooi aan collega-onderzoekers? “Help burgers zelfredzaam te worden met opkomende technologie voor weerbaarheid.”
In 2017 zet Ben Kokkeler met zijn lectoraat Digitalisering en Veiligheid in op het verkennen van kansen en kaders voor digitalisering. Met optimisme voor de toekomst én een kritische noot. Want de digitalisering van de samenleving brengt fantastische mogelijkheden met zich mee, maar er zijn vele maatschappelijke risico’s en veiligheidsrisico’s in relatie tot nieuwe technologie. Een gesprek over kansen en risico’s in digitalisering en veiligheid:
In 2017 begon je als lector Digitalisering & Veiligheid bij Avans. Nu zijn we acht jaar verder. Hoe staat Nederland ervoor op het gebied van digitalisering en veiligheid?
“Ik wil niet al te somber klinken, maar we komen er in Nederland slechter vanaf op het gebied van digitale data dan tien jaar geleden. Sinds de decentralisaties in 2015 zijn veel Rijkstaken zonder voldoende middelen en financiering naar gemeenten overgeheveld, wat heeft gezorgd voor fragmentatie en een cultuur van risicomijding. Met andere woorden: professionals in het veiligheidsdomein wordt het moeilijker gemaakt om toegang te krijgen tot benodigde data van een andere veiligheidsprofessional. En dat is zorgelijk. Want als er iets is wat voortdurend de grenzen opzoekt en wat over grenzen heen gaat, dan is het wel digitalisering.”
Wat betekent deze fragmentatie voor de dagelijkse praktijk van professionals in het veiligheidsdomein?
“Het is een enorme uitdaging, want hun omgeving digitaliseert, terwijl zij voortdurend op grenzen stuiten, wat wel en niet mag. Professionals en hun leidinggevenden hebben het moeilijk, vooral de middelmanagers die kwaliteit en tijd moeten leveren. De top heeft vaak een strategie, maar de werkers op de werkvloer ervaren de dagelijkse uitdagingen, en hun teamleiders zitten ingeklemd tussen droom en daad.”
Daarbij willen professionals graag effectief optreden tegen zware criminaliteit, maar criminelen lopen voor op het gebied van technologie en AI. Dit maakt het werk voor professionals frustrerend en moeilijk. Toen ik in 2017 het boekje bij mijn lectorale rede ‘Smart Public Safety’ schreef, benadrukte ik de noodzaak van nieuwe vormen van leiderschap, en de rol van oude waarden zoals commons, meenten en gemeenschappen voor nieuwe verbindingen in de digi-sociale wereld. Die gelden eigenlijk nog steeds.”
Op welke manier spelen leiderschap en oude waarden een rol in het digitale tijdperk?
“Veel werk gebeurt nu in samenwerking met andere organisaties en disciplines. Dit vraagt om gespreid leiderschap, waarbij leiders niet alleen binnen hun eigen team opereren, maar ook verbindingen leggen met andere disciplines. Dit is vooral belangrijk in het veiligheidsdomein. Digitalisering gaat over grenzen heen van teams, organisaties en disciplines. En burgers beschikken over steeds meer digitale data en technologie, zoals camera’s en digitale deurbellen. Dit biedt kansen voor nieuwe vormen van samenwerking, maar roept ook ethische vragen op over wat wel en niet mag. Het is daarom belangrijk om leiders in netwerken van professionals te ondersteunen met praktijkonderzoek. We moeten naast deze leiders staan, hen begeleiden met training, sparring en data-analyse, en zorgen dat ze binnen drie jaar een stevige basis hebben voor leidinggeven en sturing in professionele en sociale netwerken.”
Daarnaast zag ik in 2016 en 2017 een hernieuwde interesse in oude waarden zoals commons, gemeenten en gemeenschappen; een gemeenschappelijk goed – van oorsprong grond – dat beheerd wordt door een groep mensen die gezamenlijk afspraken maakt. Ook burgers spelen hierin een rol door taken op te pakken op het gebied van sociale veiligheid. Deze oude waarden bieden een sleutel voor nieuwe aanpakken en weerbaarheidsversterking.”
Je bent het meest trots op de onderzoeksprojecten waarbij burgers betrokken waren. Is er een project dat er voor je uitspringt?
“Een opvallend project was de verkennende ontwerpstudie voor de veiligheidsregio Brabant-Midden-West, waar 80% van de brandweerleden vrijwilligers zijn. Het doel was om deze brandweervrijwilligers te blijven werven en hen te ondersteunen met de juiste informatievoorziening en data. Het project was uitdagend vanwege de tijdsdruk en de noodzaak om professionals te betrekken bij nieuwe ontwerptrajecten. Ondanks deze uitdagingen slaagde het team erin om scenario’s te ontwikkelen en workshops te organiseren met ambtenaren, politiemensen en brandweerlieden. Ook studenten namen deel aan de workshops, wat waardevolle inzichten opleverde. Een belangrijke conclusie was dat veiligheidsprofessionals vaak tijdens crises alleen ‘zenden’ en dat vooral jonge mensen niet getraind zijn op contextbewustzijn. Ze gaan wekelijks naar een sportcentrum, een kroeg of reizen met de trein, maar hebben geen idee wat te doen bij een grote calamiteit.”
“Ook werkten we jarenlang samen met een van de grootste burgercoöperaties van Nederland, Midden Brabant Glas (MBG). Daar is het omgevingsbewustzijn juist erg groot, gemeenschappen van burgers die elkaar helpen. Daar ging het vooral om vraagstukken als blijvende training en kennisuitwisseling rond gebruik van nieuwe technologie, en nieuwe vormen van samenwerking met veiligheidsprofessionals.”
Als je Avans een advies mag geven over de koers in onderzoek naar digitalisering en veiligheid, hoe zou deze dan klinken?
“Ik zou zeggen dat we moeten investeren in ‘AI for Good’; toepassingen die de veiligheid op wijkniveau verbeteren en burgers ondersteunen in hun samenwerking en weerbaarheid tegen illegaliteit. Dit betekent dat we ons moeten richten op publieke organisaties zoals politie, brandweer en sociale werkers, en dus op burgerinitiatieven. Hoe kan AI worden toegepast om veiligheid en weerbaarheid in gemeenschappen te verbeteren? We moeten ons richten op de sociale kant en de kwetsbaarheid van mensen in gedigitaliseerde voorzieningen zoals betalingsverkeer, maar ook hun dagelijkse energie- en watervoorziening tijdens crises. Daar liggen zoveel kansen. Maar dan moeten we wel de juiste keuzes maken.”
Op 9 mei word je 67 jaar en ga je officieel je pensioen in. Wat zijn je persoonlijke plannen voor de toekomst?
“Genieten! Ik kijk ernaar uit om meer tijd te besteden aan mijn passie voor sterrenkunde. Ik heb jarenlang gewerkt aan de oprichting van de vereniging voor volkssterrenwachten en science centra, en ik wil deze interesse verder ontwikkelen, gewoon weer zelf aan de slag ’s nachts. Mijn high-tech telescoop staat al klaar! En ja, ook de nieuwe methoden in techniek en data blijf ik op de voet volgen. Gewoon in mijn eigen tempo.”
Tot slot, wil je de collega’s bij Avans nog iets meegeven?
“Ja! Avans was een warm bad! Ik ben heel warm onthaald en de verbindingen binnen Avans zijn super. Dankjewel daarvoor. Verder wil ik mijn collega’s op het hart drukken hoe belangrijk het is om te kijken naar wat data en AI met ons vakgebied doen. We moeten tijd besteden aan deze ontwikkelingen en onderzoekers en docenten aantrekken die hierover kritische vragen durven te stellen, die ons helpen ons onderzoek qua kennis en methoden te verbeteren. Het is essentieel om stil te staan bij deze veranderingen en ze te omarmen. Laat je inspireren!”
Naast zijn lectoraat bij het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht is Ben Kokkeler bestuurder van het Centrum voor Veiligheid en Digitalisering. Ook is hij voorzitter van de Ethische Commissie Brainport Smart District, met de gemeenten Eindhoven, Den Bosch en Helmond, en principal consultant bij de Technopolis Group. Na zijn afscheid bij Avans blijft hij coördinator van de nationale HBO Thematafel Veiligheid.